Митрополит Андрей Шептицький та архієпископ Алойзій Степінац і виклики Другої світової війни: спроба компаративного погляду

Oksana Kalishchuk

doi:10.31861/mhpi2023.48.170-178

Authors

Oksana Kalishchuk Lesya Ukrainka Volyn National University https://orcid.org/0000-0003-1272-7920

DOI:

https://doi.org/10.31861/mhpi2023.48.170-178

Keywords:

World War II, Roman Catholic Church, Greek Catholic Church, Volhynia, Galicia, Independent Croatian State, occupation regime, ethnic conflict, Andrei Sheptytsky, Alojzije Stepinac

Abstract

The author examines the activities of the head of the Ukrainian Greek Catholic Church, Metropolitan Andrey Sheptytsky, and the Archbishop of Zagreb of the Roman Catholic Church, Alojzije Stepinac, during the Second World War. The author traces the place and role of the Catholic Church and its hierarch in the independent state of Croatia and the position and place of the Greek Catholic Church and its head in the context of the occupation of Ukraine. The problem analysed in this article lies in the realm of modern political history, church history, personal history, historical memory and the politics of memory. Even a cursory glance at the available information suggests that the religious and socio-political activities of both hierarchs are currently highly debated among historians and the public. The personal characteristics of Metropolitan Andrey Sheptytsky and Archbishop Aloysius Stepinac range from “Nazi collaborator” to “true righteous”; for some (Ukrainians, Croats) they are national “heroes”, for others (Poles, Serbs), on the contrary, they are the personification of “anti-heroes”. The study found that the differences in the assessments of these historical figures are determined not so much by their activities as spiritual leaders as by their national, public figures who took into account national interests. They perceived the outbreak of the Second World War as a chance to build their own states, but very quickly became disillusioned with Nazism. Based on the analysis of documents of Andrey Sheptytsky and Aloysius Stepinac and historiography, the author proves that it is inappropriate to unambiguously interpret the place and role of the church and its leader in the policy of the Ustasha; as well as accusations of the church representatives and its head of involvement in the murders of the Polish population of the western Ukrainian lands.

Author Biography

Oksana Kalishchuk, Lesya Ukrainka Volyn National University

Doctor of historical sciences, professor, professor of the Department of History of Ukraine and Archaeology

References

Basarab, V. (2018), Derzhavnytski idei Andreia Sheptytskoho v period Druhoi svitovoi vii-ny: kontseptsiia nezalezhnosti Ukrainy ta zasudzhennia polityky Hitlera, v IХ Mizhnarodnyi kongres ukrainistiv. Istoriia, NAN Ukrainy, IMFE im. Rylskoho, Kyiv, s. 145–157.

Holyk R. (2021) Zbroia i vira: viina ta relihiia v kulturnii pamiati pershoi polovyny ХХ st. Z istorii zakhidnoukrainskykh zemel, Vyp. 17, s. 40-67.

Krupa, L. (2006), Analiz stavlennia mytropolyta Andreia Sheptytskoho do diialnosti ukrainskoho pidpillia ta zbroinykh formuvan – UVO, OUN, SS “Halychyna”, v Zbirnyk prats, t. 2, Ternopil, s. 160–177.

Mykhailenko, A. (2023), Mytropolyt Andrei Sheptytskyi i natsystskyi rezhym 1941–1944: mizh khrystyianskymy idealamy i politychnymy realiiamy, vyd. 2-he, vypr. i dop., Vy-davnytstvo UKU, Lviv, 416 s.

Myshanych, O. (1993), Mytropolyt Yosyf Slipyi pered “sudom” KHB (za arkhivnymy dzherelamy), Fotovideoservis, Kyiv, 80 s.

Naihebaver, M. (2015), Henotsyd serbiv (1941–1945 rr.), Heopolityka Ukrainy: istoriia i suchasnist: zb. nauk. pr., Vyp. 2 (15), s. 116–126.

Serbiiu oburylo vshanuvannia u Yevroparlamenti khorvatskoho kliryka chasiv Druhoi svitovoi. Available at: https://www.eurointegration.com.ua/news/2023/03/21/7158380/ (Ac-cessed: 26.09.2023).

Stempen, S. (2010), Krytyka teroru yak metodu vyrishennia natsionalnykh i politychnykh konfliktiv u pastyrskii nautsi mytropolyta Andreia Sheptytskoho, Naukovi zapusky Ukrainskoho Katolytskoho Universytetu, ch. II, seriia Istoriia, v. 1, s. 207–208.

Surmach, O. I. (2015), Mytropolyt A. Sheptytskyi i ukrainskyi natsionalno-vyzvolnyi rukh u period nimetskoi okupatsii (1941–1944 rr.), Viiskovo-naukovyi visnyk, vyp. 23, s. 101–113.

Tozhetskyi, R. (1989), Mytropolyt Andrei Sheptytskyi i natsionalni problemy, Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze, Z. 1, s. 194–206.

Tozhetskyi, R. (1993), Mytropolyt Andrei Sheptytskyi, v Kovcheh: Naukovyi zbirnyk z tserkovnoi istorii, Za red. o. B. Gudziaka, I. Skochyliasa, O. Turiia Ch. 1. Vydavnytstvo UKU, Lviv, s. 109–121.

Chomu Papa beatyfikuvav khorvatskoho kardynala Stepinatsa, yakoho vvazhaiut fashystom. Available at: http://catholicnews.org.ua/chomu-papa-beatifikuvav-horvatskogo-kardinala-stepinaca-yakogo-vvazhayut-fashistom (Accessed: 26.09.2023).

Sheptytskyi, A. (2010), Nu ubyi! Do dukhovenstva i virnykh arkhiieparkhii v Sheptyts-kyi A.(mytr.), Pastyrski poslannia dokumenty i materiialy 1899–1944, t. 3: 1939–1944, Vydavnytsto “Artos”, Fundatsiia “Andrei”, Lviv, s. 541–550.

Shchupak, I. (2005), Holokost v Ukraini: Poshuky vidpovidei na pytannia istorii. Tkuma, Dnipropetrovsk, 148 s.

Shchupak, I. (2012) Ukraintsi – riativnyky yevreiv pid chas Holokostu, Storinky istorii, vyp. 34, s. 128–141.

Borkowicz, J. (1998), Kompas dla Chorwatów, Więź, Nr 11, s. 5–7.

Dziwisz, S. & Białas A. (2009), Metropolita Andrzej Szeptycki nie zasługuje na hołdy: list otwarty, Myśl Polska, 27. XI, Nr 48, s. 3.

Florków M. (2013), Sutanny splamione krwią, Akant: miesięcznik literacki, nr 7, s. 28–29.

Greif, Gideon / Граф Гидеон (2020), Алоjзиjе Степинац, усташки викар: покрсти се или умри: 101 разлог зашто не може бити светац = Alojzije Stepinac ustaški vikar; pokrsti se ili umri: 101 razlog zašto ne može bili svetac = Alojzije Stepinac ustashas’ vicar: convert or die: 101 reason why we can not be a saint, Beograd.

Hoare, M. A. (2009), Fascism in Yugoslavia and its successor states’, in Richard Bosworth (ed.), The Oxford Handbook of Fascism, Oxford University Press, London, pp. 414-433.

Isakowicz-Zaleski, T. (ks.) (2008), Metropolita i zbrodniarze [w:] Isakowicz-Zalecki T. Przemilczane ludobójstwo na Kresach, Małe Wydawnictwo, Kraków, s. 51–55.

Kasperska, A. (2015), Piszą do papieża o abc. Szeptyckim: To nie święty, to diabeł! Available at: https://www.dziennikwschodni.pl/zamosc/pisza-do-papieza-to-nie-swiety-to-diabel,n,1000165 984.html (Accessed: 26.09.2023).

Koprowski, Marek A. (2023), Czy metropolita Szeptycki mógł zatrzymać rzeź?, Najwyższy Czas!: pismo konserwatywno-liberalne, 11–14. IX, Nr 37/38, s. XLII–XLV.

Mielnik, J. (2015), Święty czy zbrodniarz wojenny?, Wprost, 29. VI –5. VII, Nr 27, s. 82–84.

Motyka, G. (2011), Metropolita Andrzej Szeptycki a konflikt polsko-ukraiński w czasie II wojny światowej, w Kościół, naród, państwo, Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego – Fundacja Rodu Szeptyckich, Wrocław – Warszawa, s. 197

Motyka, G. (2012), Potępienia i przestrogi: arcybiskup Szeptycki i konflikt polsko-ukraiński, Tygodnik Powszechny: katolickie pismo społeczno-kulturalne, 17. VIII, Nr 34, s. 26–27.

Novak, V. (1948), Magnum crimen. Pola vijeka klerikalizma u Hrvatskoj, Nakladni zavod Hrvatske, Zagreb, s. 550.

Piętka, B. (2016), Kardynał Stepinac nie był bohaterem, Myśl Polska, 28. VIII – 4. IX, Nr 35/36, s. 16–17.

Poliszczuk W. (2006), Gorzka prawda. Cień Bandery nad zbrodnią ludobójstwa, Antyk – Marcin Dybowski, Warszawa – Komorów, s. 397.

Prus E. (1985), Władyka świętojurski. Rzecz o arcybiskupie Andrzeju Szeptyckim (1853–1944), Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa.

Prus, E. (1999), Patriarcha galicyjski. Rzecz o arcybiskupie Andrzeju Szeptyckim metropolicie greckokatolickim (1865–1944), Nortom, Wrocław.

Rybak, A. (2016), Milczenie metropolity: duchowny, który nie reagował na zbrodnię wołyńską, Do Rzeczy: tygodnik Lisickiego, 29. III – 3. IV, Nr 13, s. 68–70.

Rychlak, Ronald J (2002), Goldhagen v. Pius XII, First Things, Nr 124 (June/July), p. 37–54.

Zięba A. A. (2013), Szeptycki w Europe Hitlera, w Bogusław Paź (red.), Prawda historyczna a prawda polityczna w badaniach naukowych, Kraków, s. 405–430.