Formy współdziałania Służby Bezpieczeństwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego Związku Radzieckiego „na odcinku” ukraińskim w latach 1956–1989
Forms of Cooperation Between the Polish Security Service and the State Security Committee of the Soviet Union on the Ukrainian Issue (1956–1989)
DOI:
https://doi.org/10.31861/mhpi2021.43.64-82Keywords:
Security Service of the Polish People's Republic, State Security Committee of the Soviet Union, Ukrainians, Ukrainian emigration, surveillanceAbstract
Due to its international aspect, the Ukrainian issue became the subject of cooperation between the Security Service (SB) of the Ministry of Internal Affairs (MSW) of the Polish People’s Republic (PRL) and the State Security Committee (KGB) of the Soviet Union. Cooperation involved counterintelligence services, departments to destroy the political opposition and the so-called ideological and political subversion, and departments controlling religious life. In the first half of the 1970s, the Management of Special Departments of the KGB at the Northern Group of Soviet Forces (in Poland) also took part in special operations against Ukrainians. The design of joint operational activities as well as the exchange of views and information was facilitated by working meetings organized in capital cities and at border crossings. One of the first documented meetings on the Ukrainian question after the period of the political “thaw” was held in May 1958, and the last, most likely at the turn of 1988 and 1989, in Minsk, Belarus. The basic areas of cooperation include: surveillance and disintegration of Ukrainian emigration (mainly rival factions of the nationalist movement), prosecuting Ukrainian war criminals and collaborators who avoided responsibility, surveillance of Ukrainian citizens of the Polish People’s Republic suspected of carrying out “nationalist activities”, signaling threats to the security of the state generated by Ukrainian population as well as standard completion and verification of archival materials concerning the controlled persons. The operational activities of the secret services of Poland and the Soviet Union required the involvement of so-called personal information sources, i.e. secret collaborators. They were Polish and Soviet citizens of Ukrainian nationality, with numerous relatives and friends in Poland, the Soviet Union and Western countries. This allowed them to cross state borders, despite restrictive passport regulations. The Security Service recruited them to cooperate by threatening with imprisonment, embarrassment, and dismissal from work or studies. Support was also offered in finding a job or a flat, and it was also possible to renew contacts with relatives abroad. These were effective tools for manipulating agents.
References
Antoniuk, Y.M. (2019), “Dobosh Case”: the Biggest Failure of ZCH OUN Security Services in Resistance to KGB Apparatus, Сумський Історико-Архівний Журнал. Nr XХХІІ, s. 20–26.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku (AIPN Bi): sygn. 01/111/2, k. 100 oraz 01/111/4, k. 9–100.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku (AIPN Gd): sygn. 003/142/7/1/DVD, k. 151–223 oraz 0023/48 (obecnie w zbiorach AIPN Szczecin), k. 64–95.
Archiwum Instytut Pamięci Narodowej w Poznaniu (AIPN Po): sygn. 003/492, t. 5, k. 208–209.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie (AIPN Rz): sygn. 038/64, t. 3, k. 268–263; 038/64, t. 6, k. 184–185.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie (AIPN Sz): sygn. 009/49/1, k. 177–178; 009/781, k. 66.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie (AIPN): sygn. 0236/95/2, k. 328–344; 0296/111/3, k. 19–282; 0296/138/3, k. 5–169; 0296/138/4, k. 7–286; 0236/230, k. 15–202; 00231/243/18, k. 255–257; 003172/5/1, k. 14–272; 003172/5/3, k. 199– 201.
Hałagida, I. (2005), Prowokacja „Zenona”. Geneza, przebieg i skutki operacji MBP o kryptonimie „C-1” przeciwko banderowskiej frakcji OUN i wywiadowi brytyjskiemu (1950–1954), Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 268–269.
Idem (2008), „Szpieg Watykanu”. Kapłan greckokatolicki ks. Bazyli Hrynyk (1896–1977), Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 38–283.
Idem (2009), Działania aparatu bezpieczeństwa PRL wobec greckokatolickiego kapłana ks. mitrata Stefana Dziubiny, Syrnyk, J. (red.), Aparat bezpieczeństwa wobec mniejszości narodowych i etnicznych oraz cudzoziemców, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 203–258.
Idem (2010), Polityka władz komunistycznych wobec Kościoła greckokatolickiego w PRL (etapy i próba ogólnej charakterystyki), ks. Ceynowa, T. i Knap, P., Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i ziemi lubuskiej w latach 1945–1989, Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 157–210.
Idem (2011), „A-0”, „Zakon”, „Wichrzyciele” – działania aparatu bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec duchowieństwa greckokatolickiego w latach 1944/1945–1956/1957, Syrnyk, J. (red.), Internacjonalizm czy...? Działania organów bezpieczeństwa państw komunistycznych wobec mniejszości narodowych (1944–1989), Warszawa–Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 351–411.
Majewski, M. (2011), Służba Bezpieczeństwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wobec ośrodków zagranicznych ukraińskich organizacji nielegalnych, Syrnyk, J. (red.), Internacjonalizm czy...? Działania organów bezpieczeństwa państw komunistycznych wobec mniejszości narodowych (1944–1989), Warszawa–Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 325.
idem (2005), Teodor Dak i operacja „Pająki”, Motyka, G. (red.), Służby bezpieczeństwa Polski i Czechosłowacji wobec Ukraińców (1945–1989). Z warsztatów badawczych, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 207–247.
Odnowienie duszpasterstwa greckokatolickiego w Polsce 1956–1957: dokumenty (2011), Hałagida I. (zebrał i opracował), „Bazyliańskie Studia Historyczne”, t. 1, .Warszawa: Wydawnictwo: „Bazyliada”, s. 52–101.
Semczyszyn M. (2011), „Z przyjacielskim pozdrowieniem!” Charakterystyka wybranych dokumentów z zasobu IPN w Warszawie dotyczących współpracy MSW PRL z KGB ZSRR, Syrnyk, J. (red.), Internacjonalizm czy...? Działania organów bezpieczeństwa państw komunistycznych wobec mniejszości narodowych (1944–1989), Warszawa–Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 327–339.
Słabig, A. (2011), Środowisko ukraińskie w Szczecinie w świetle dokumentów Służby Bezpieczeństwa z lat 1975–1989, Sochacki J. i Teterycz-Puzio A. (red.), A Pomerania ad ultima terras. Studia ofiarowane Barbarze Popielas-Szultce w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecia pracy naukowej, Słupsk: Wydawnictwo Akademii Pomorskiej w Słupsku, s. 178–183.
Idem (2012), „Skoroszyt” u „Krawca”. Sprawa Leona Horaka, działacza Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego na tle sytuacji ludności ukraińskiej w powiecie elbląskim w latach 1960–1975, „Rocznik Elbląski”, t. XXIX, s. 267–304.
Idem (2016), Kwestia ukraińska w działalności Służby Bezpieczeństwa PRL. Dokumenty i materiały, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 133 i n.
Idem, (2018), „Sytuacja jest w naszych rękach”. Działania aparatu bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec Ukraińców w latach 1944 – 1989, Słupsk: Wydawnictwo Akademii Pomorskiej w Słupsku, s. 335–354.
Sychowicz, K. (2011), Współpraca KGB USRR z MSW Polski w rozpracowywaniu środowiska byłych członków OUN i UPA w latach 1959–1969, Syrnyk, J. (red.), Internacjonalizm czy...? Działania organów bezpieczeństwa państw komunistycznych wobec mniejszości narodowych (1944–1989), Warszawa–Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 340–350.
Syrnyk, J. (2008), Ukraińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne (1956–1990), Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 203–204.
Wiedieniejew, D. W., Bystruchin H. S. (2007), Dwobij bez kompromisiw. Protyborstwo specpidrozdiliw OUN ta radjanśkych sył specoperacij. 1945–1980-ti roky, Kyjiw: K.I.S., s. 410–413.
Zmierzch dyktatury. Polska lat 1986–1989 w świetle dokumentów , t. 1: (lipiec 1986–maj 1989) (2009), Dudek, A. (wybór, wstęp i opracowanie), Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 355.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
