Formy współdziałania Służby Bezpieczeństwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego Związku Radzieckiego „na odcinku” ukraińskim w latach 1956–1989: Forms of Cooperation Between the Polish Security Service and the State Security Committee of the Soviet Union on the Ukrainian Issue (1956–1989)

Аркадіуш Слабиґ

doi:10.31861/mhpi2021.43.64-82

Автор(и)

Аркадіуш Слабиґ Поморська академія у Слупську, Інститут історії

DOI:

https://doi.org/10.31861/mhpi2021.43.64-82

Ключові слова:

Служба Безпеки Польщі, Комітет державної безпеки СРСР, українці, українська еміграція, інвіґіляція

Анотація

Завдяки своєму міжнародному аспекту українське питання було сферою співпраці між Службою безпеки (СБ) Міністерства внутрішніх справ (МВС) Польської Народної Республіки (ПНР) та Комітетом державної безпеки (КДБ) Радянського Союзу. До співпраці були залучені служби контррозвідки, управління боротьби з політичною опозицією та так званими ідеологічними та політичними диверсіями, а також відділи, що контролювали релігійне життя. У першій половині 1970-х років у спеціальних операціях проти українців брали участь і спеціальні відділи Управління КДБ при Північній групі радянських військ (у Польщі). Розробці спільних оперативних заходів, а також обміну думками та інформацією сприяли робочі зустрічі, які організовувались в столицях та на прикордонних пунктах. Одна з перших задокументованих зустрічей з українського питання, після періоду політичної «відлиги», відбулася в травні 1958 р., А остання – на рубежі 1988 та 1989 рр. у Мінську, Білорусь. Основна сфера співпраці охоплювала: інвігіляцію та дезінтеграцію українських емігрантських угруповань (головним чином конкуруючих груп націоналістичного руху), переслідування українських військових злочинців та колаборантів, які уникнули відповідальності, нагляд за громадянами України, які підозрювались у веденні «націоналістичної діяльності», виявлення загроз державній безпеці, яка походила від українського населення, а також поточне доповнення та перевірку архівних матеріалів щодо підконтрольних осіб. Оперативна діяльність спецслужб Польщі та Радянського Союзу вимагала залучення так званих джерел особистої інформації, тобто секретних співробітників. Вони були польськими та радянськими громадянами української національності, з численними родичами та друзями у Польщі, Радянському Союзі та західних країнах. Це дозволило їм перетинати державні кордони, незважаючи на обмежувальні закони щодо паспортів. Служба безпеки вербувала їх для співпраці, погрожуючи арештами, компроматом, звільненням з роботи чи навчання. Також пропонувалась підтримка у пошуках роботи чи квартири, або поновленню контактів з родичами за кордоном. Це були досить ефективні знаряддя для маніпулювання агентами.

Біографія автора

Аркадіуш Слабиґ, Поморська академія у Слупську, Інститут історії

Доктор наук, Професор Поморської академії

Посилання

Antoniuk, Y.M. (2019), “Dobosh Case”: the Biggest Failure of ZCH OUN Security Services in Resistance to KGB Apparatus, Сумський Історико-Архівний Журнал. Nr XХХІІ, s. 20–26.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku (AIPN Bi): sygn. 01/111/2, k. 100 oraz 01/111/4, k. 9–100.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku (AIPN Gd): sygn. 003/142/7/1/DVD, k. 151–223 oraz 0023/48 (obecnie w zbiorach AIPN Szczecin), k. 64–95.

Archiwum Instytut Pamięci Narodowej w Poznaniu (AIPN Po): sygn. 003/492, t. 5, k. 208–209.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie (AIPN Rz): sygn. 038/64, t. 3, k. 268–263; 038/64, t. 6, k. 184–185.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie (AIPN Sz): sygn. 009/49/1, k. 177–178; 009/781, k. 66.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie (AIPN): sygn. 0236/95/2, k. 328–344; 0296/111/3, k. 19–282; 0296/138/3, k. 5–169; 0296/138/4, k. 7–286; 0236/230, k. 15–202; 00231/243/18, k. 255–257; 003172/5/1, k. 14–272; 003172/5/3, k. 199– 201.

Hałagida, I. (2005), Prowokacja „Zenona”. Geneza, przebieg i skutki operacji MBP o kryptonimie „C-1” przeciwko banderowskiej frakcji OUN i wywiadowi brytyjskiemu (1950–1954), Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 268–269.

Idem (2008), „Szpieg Watykanu”. Kapłan greckokatolicki ks. Bazyli Hrynyk (1896–1977), Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 38–283.

Idem (2009), Działania aparatu bezpieczeństwa PRL wobec greckokatolickiego kapłana ks. mitrata Stefana Dziubiny, Syrnyk, J. (red.), Aparat bezpieczeństwa wobec mniejszości narodowych i etnicznych oraz cudzoziemców, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 203–258.

Idem (2010), Polityka władz komunistycznych wobec Kościoła greckokatolickiego w PRL (etapy i próba ogólnej charakterystyki), ks. Ceynowa, T. i Knap, P., Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i ziemi lubuskiej w latach 1945–1989, Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 157–210.

Idem (2011), „A-0”, „Zakon”, „Wichrzyciele” – działania aparatu bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec duchowieństwa greckokatolickiego w latach 1944/1945–1956/1957, Syrnyk, J. (red.), Internacjonalizm czy...? Działania organów bezpieczeństwa państw komunistycznych wobec mniejszości narodowych (1944–1989), Warszawa–Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 351–411.

Majewski, M. (2011), Służba Bezpieczeństwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wobec ośrodków zagranicznych ukraińskich organizacji nielegalnych, Syrnyk, J. (red.), Internacjonalizm czy...? Działania organów bezpieczeństwa państw komunistycznych wobec mniejszości narodowych (1944–1989), Warszawa–Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 325.

idem (2005), Teodor Dak i operacja „Pająki”, Motyka, G. (red.), Służby bezpieczeństwa Polski i Czechosłowacji wobec Ukraińców (1945–1989). Z warsztatów badawczych, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 207–247.

Odnowienie duszpasterstwa greckokatolickiego w Polsce 1956–1957: dokumenty (2011), Hałagida I. (zebrał i opracował), „Bazyliańskie Studia Historyczne”, t. 1, .Warszawa: Wydawnictwo: „Bazyliada”, s. 52–101.

Semczyszyn M. (2011), „Z przyjacielskim pozdrowieniem!” Charakterystyka wybranych dokumentów z zasobu IPN w Warszawie dotyczących współpracy MSW PRL z KGB ZSRR, Syrnyk, J. (red.), Internacjonalizm czy...? Działania organów bezpieczeństwa państw komunistycznych wobec mniejszości narodowych (1944–1989), Warszawa–Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 327–339.

Słabig, A. (2011), Środowisko ukraińskie w Szczecinie w świetle dokumentów Służby Bezpieczeństwa z lat 1975–1989, Sochacki J. i Teterycz-Puzio A. (red.), A Pomerania ad ultima terras. Studia ofiarowane Barbarze Popielas-Szultce w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecia pracy naukowej, Słupsk: Wydawnictwo Akademii Pomorskiej w Słupsku, s. 178–183.

Idem (2012), „Skoroszyt” u „Krawca”. Sprawa Leona Horaka, działacza Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego na tle sytuacji ludności ukraińskiej w powiecie elbląskim w latach 1960–1975, „Rocznik Elbląski”, t. XXIX, s. 267–304.

Idem (2016), Kwestia ukraińska w działalności Służby Bezpieczeństwa PRL. Dokumenty i materiały, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 133 i n.

Idem, (2018), „Sytuacja jest w naszych rękach”. Działania aparatu bezpieczeństwa Polski Ludowej wobec Ukraińców w latach 1944 – 1989, Słupsk: Wydawnictwo Akademii Pomorskiej w Słupsku, s. 335–354.

Sychowicz, K. (2011), Współpraca KGB USRR z MSW Polski w rozpracowywaniu środowiska byłych członków OUN i UPA w latach 1959–1969, Syrnyk, J. (red.), Internacjonalizm czy...? Działania organów bezpieczeństwa państw komunistycznych wobec mniejszości narodowych (1944–1989), Warszawa–Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 340–350.

Syrnyk, J. (2008), Ukraińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne (1956–1990), Wrocław: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 203–204.

Wiedieniejew, D. W., Bystruchin H. S. (2007), Dwobij bez kompromisiw. Protyborstwo specpidrozdiliw OUN ta radjanśkych sył specoperacij. 1945–1980-ti roky, Kyjiw: K.I.S., s. 410–413.

Zmierzch dyktatury. Polska lat 1986–1989 w świetle dokumentów , t. 1: (lipiec 1986–maj 1989) (2009), Dudek, A. (wybór, wstęp i opracowanie), Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, s. 355.

Форми співробітнацтва між Службою Безпеки Польської Народної Республіки та Комітетом державної безпеки Радянського Союзу з українського питання у 1956-1989 рр.